روز جهانی مهاجران—نگاهی بر وضعیت مهاجران افغانستانی در ایران و کشورهای اروپایی
روز جهانی مهاجران باید فرصتی برای تجدید تعهد کشورهای میزبان به حقوق بشر، حمایت از مهاجران و فراهم کردن شرایط مناسب برای ادغام آنها در جامعه باشد
روز جهانی مهاجران، فرصتی است برای بازنگری شرایط و حقوق میلیونها مهاجر که در سراسر جهان به دنبال امنیت و فرصتهای بهتر زندگی آواره شده اند. در سال ۲۰۲۴، با افزایش بحرانها و جنگها در بسیاری از نقاط جهان، مهاجرت همچنان به یکی از بزرگترین چالشهای اجتماعی و انسانی تبدیل شده است. مهاجران افغانستانی، به دلیل شرایط بحرانی و بیثباتی در وطن خود، یکی از بزرگترین گروههای مهاجر را تشکیل میدهند که در کشورهای مختلف، از جمله ایران و کشورهای اروپایی، زندگی میکنند. در این مطلب به بررسی وضعیت مهاجران افغانستانی در کشورهای میزبان و چالشهایی که در مسیر زندگی جدید خود با آنها مواجه اند، پرداخته میشود. هر ساله 18 دسامبر به عنوان روز جهانی مهاجران در سراسر جهان جشن گرفته میشود، روزی که توسط سازمان بینالمللی یونسکو برای ارج نهادن به تلاشها، کرامت و حقوق انسانی مهاجران در سراسر جهان نامگذاری شده است.
در سال ۲۰۲۴، مهاجرت همچنان مثل سالیان قبل یک مسئله پیچیده و چالشبرانگیزی بوده است که کشورهای مختلف در سراسر جهان با آن روبرو بوده اند. براساس گزارشهای سازمانهای بینالمللی، از جمله کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (UNHCR)، در حال حاضر بیش از ۱۰۴ میلیون نفر در سراسر جهان مجبور به ترک خانه و کاشانه و وطن خود شدهاند. از این تعداد، مهاجران افغانستانی به دلیل وضعیت بیثبات در کشورشان، یکی از بزرگترین گروههای مهاجر را تشکیل میدهند.
وضعیت مهاجران افغان در کشورهای اروپایی و غربی
در سالهای اخیر، کشورهای اروپایی و غربی پذیرای جمعیت زیادی از مهاجران افغان بودهاند. پس از به قدرت رسیدن طالبان در ۲۰۲۱، بحران اقتصادی، امنیتی و انسانی ناشی از آن، هزاران شهروند افغان به کشورهای مختلف پناه بردند. این کشورها، از جمله آلمان، فرانسه، بریتانیا و آمریکا به دلیل وضعیت اضطراری در افغانستان، تدابیر ویژهای را برای پذیرش مهاجران افغان اتخاذ کردند.
با اینحال، اکنون پذیرش این مهاجران با چالشهایی جدی همچون فرآیندهای طولانی پناهندگی، شرایط زندگی نامناسب در اردوگاهها، و نگرانیها در مورد ادغام اجتماعی مواجه است. کشورهای اروپایی همچنین با انتقاداتی مواجه شدهاند که چرا اقدامات کافی برای کمک به افغانها در کشوریخودشان انجام نشده است. برعلاوه، برخی از کشورهای اروپایی در برابر مهاجران افغان مقاومت نشان دادهاند و محدودیتهای بیشتری برای پذیرش آنها وضع کردهاند. در این میان، وضعیت زنان و کودکان افغانستانی به طور ویژهای نگرانکننده است. بسیاری از زنان افغان که از ترس خشونتهای طالبان فرار کردهاند، در کشورهای میزبان با مشکلات مضاعفی روبرو هستند. این مشکلات شامل دسترسی محدود به حقوق ابتدایی، همچون آموزش، تبعیض، سلامت و امنیت میشود.
وضعیت مهاجران افغانستانی در ایران
ایران از جمله کشورهاییست که میزبان بیشترین تعداد مهاجران افغانستانی در جهان است. براساس آمارهای رسمی سازمان امور پناهندگان، بیش از ۳ میلیون افغانستانی در ایران زندگی میکنند که بسیاری از آنها به طور غیرقانونی وارد این کشور شدهاند. مهاجران افغان در ایران با مشکلات جدی روبرو هستند. بسیاری از آنها در شرایط سخت اقتصادی، حقوقی و اجتماعی زندگی میکنند و با محدودیتهایی در دسترسی به خدمات درمانی، آموزشی و شغلی مواجهاند. در سالهای اخیر، مهاجران افغان به ویژه در پی تحولات جدید افغانستان و افزایش فشارهای اقتصادی، به شدت تحت تأثیر قرار گرفتهاند. بسیاری از آنها همچنان در وضعیت قانونی نامشخصی به سر میبرند و از حقوق کامل شهروندی برخوردار نیستند. در عینحال، ایران به دلیل مشکلات اقتصادی داخلی و فشارهای تحریمهای ظالمانه بینالمللی، قادر به ارائه خدمات کافی به مهاجران نیست.
تأثیرات مهاجران بر اقتصاد کشورهای میزبان، به ویژه ایران
مهاجرت همیشه تأثیرات دوگانهای بر اقتصاد کشورهای میزبان دارد. این تأثیرات به عوامل مختلفی از جمله تعداد مهاجران، نوع مهارتها و میزان منابع مالی آنها، وضعیت اقتصادی کشور میزبان و سیاستهای مهاجرتی بستگی دارد.
نیروی کار ارزان و مکمل
مهاجران، به ویژه آنهایی که از کشورهای در حال توسعه وارد کشورهای توسعهیافته میشوند، معمولاً نیروی کار ارزانتری نسبت به کارگران محلی و بومی محسوب میشوند. این نیروهای کار میتواند برای صنایع مختلف، به ویژه در بخشهای ساختمانی، کشاورزی و خدمات، مفید باشد. مهاجران افغانستانی در ایران نیز به عنوان نیروی کار ارزان در این بخشها نقش مهمی ایفا کردهاند. در مناطقی مانند استانهای شرقی ایران (مانند سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، قم، کاشان، تهران و غیره)، بسیاری از مهاجران افغانستانی در کشاورزی، دامپروری و صنایع دستی مشغول به کار هستند که با اندکترین مزد کار میکنند.
افزایش تقاضای کالا و خدمات
مهاجران به طور طبیعی تقاضای بیشتری برای کالاها و خدمات دارند. این تقاضا میتواند به رشد بخشهایی از اقتصاد که به مهاجران وابسته هستند، مانند بازار مسکن، حملونقل، بهداشت، آموزش و خدمات عمومی، کمک کند. در ایران، جمعیت بالای مهاجران افغانستانی به افزایش تقاضا در این زمینهها منجر شده است، که بهویژه در بازار مسکن و بخش خدمات قابل مشاهده باشند.
نوآوری و کارآفرینی
مهاجران میتوانند با ورود به بازار کار، ایدههای نوآورانه و روشهای کارآفرینی جدیدی را نیز وارد کشور میزبان کنند. بسیاری از مهاجران به دنبال راههای جدیدی برای تأمین درآمد هستند و این میتواند به رونق برخی بخشهای اقتصادی و نوآوری در کشورهای میزبان منجر شود. در برخی کشورها، مهاجران افغانستانی نیز در بخشهای مختلف کارآفرینی کردهاند، اگرچه این روند به دلیل نبود قانون مشخصِ حمایتی و محدودیتهای قانون داخلی در ایران محدودتر است.
تأثیرات منفی مهاجران بر اقتصاد کشورهای میزبان و فشار بر منابع محدود
یکی از چالشهای اصلی پذیرش مهاجران، فشار بر منابع محدود کشور میزبان است. در ایران، مهاجران افغان به دلیل جمعیت زیاد و وضعیت قانونی پیچیده، تحت فشار اقتصادی قرار دارند. این فشارها میتواند به افزایش رقابت برای منابع محدود مانند شغل، مسکن و خدمات عمومی منجر شود. به ویژه در شرایطی که اقتصاد ایران با مشکلات زیادی روبرو است، افزایش تعداد مهاجران ممکن است بار بیشتری بر دوش دولت و سیستمهای رفاهی بگذارد.
اثر بر بیکاری و دستمزدها
مهاجرت میتواند باعث افزایش بیکاری در میان کارگران محلی و بومی به ویژه در بخشهای کممهارت و غیررسمی شود. مهاجران ممکن است با دستمزدهای پایینتری کار کنند، که به نوبه خود میتواند باعث کاهش دستمزدها در بخشهای خاصی از بازار کار گردد. در ایران نیز، این امر به ویژه در بخشهای غیررسمی اقتصاد، مانند کارهای ساختمانی و خدمات، محسوس است. بسیاری از کارگران افغان در این بخشها مشغول به کار هستند و این میتواند رقابت را برای کارگران ایرانی افزایش دهد.
بار مالی بر سیستمهای رفاهی
ایران که به دلیل تحریمهای ظالمانه بر مردم ایران و مشکلات اقتصادی با منابع محدود مواجه است، باید هزینههای اضافی برای حمایت از مهاجران بپردازد. این هزینهها شامل تأمین خدمات درمانی، آموزشی و اجتماعی برای مهاجران است که به ویژه در شرایط فعلی این کشور میتواند چالشبرانگیز باشد. اما ایران به دلیل وضعیت اقتصادی، ممکن است نتواند خدمات رفاهی مناسب را به مهاجران ارائه دهد و این میتواند باعث نارضایتیهای اجتماعی در میان مهاجران و پناهندگان شود.
تأثیرات مهاجران افغانستانی بر اقتصاد ایران
مهاجران افغانستانی در ایران به عنوان یکی از بزرگترین گروههای مهاجر، تأثیرات متعددی بر اقتصاد این کشور داشتهاند. براساس آمارها، جمعیت مهاجران افغان در ایران به بیش از ۳ میلیون نفر میرسد که شامل افرادی است که به طور قانونی یا غیرقانونی در ایران زندگی میکنند. این مهاجران به طوری مستقیم و غیرمستقیم بر جنبههای مختلف اقتصادی کشور تأثیر گذاشتهاند.
نیروی کار در بخشهای مختلف
مهاجران افغان به عنوان نیروی کار ارزان، به ویژه در بخشهای کشاورزی، خدمات و صنعت، در اقتصاد ایران نقش دارند. بسیاری از این مهاجران در کارهای سخت و با دستمزد پایین مشغول به کار هستند که به تولید و تأمین برخی کالاها و خدمات در کشور کمک میکند.
تأثیر بر بازار مسکن
یکی از تأثیرات بارز حضور مهاجران افغان در ایران، افزایش تقاضا برای مسکن است. این مهاجران معمولاً در مناطق حاشیهای شهرها زندگی میکنند و به فشار بر بازار مسکن، بهویژه در مناطق پرجمعیت و محروم، منجر شدهاند. این وضعیت میتواند قیمت اجاره بها را افزایش دهد و شرایط زندگی را برای بسیاری از افراد کمدرآمد دشوارتر کند.
چالشهای اقتصادی و اجتماعی
با اینحال، حضور مهاجران افغان در ایران میتواند چالشهایی را برای اقتصاد ایران نیز ایجاد کند. فشار بر منابع مالی، خدمات عمومی و اشتغال در برخی بخشها، ممکن است بر کیفیت زندگی شهروندان ایرانی تأثیر بگذارد. علاوه براین، مهاجران افغانستانی به دلیل وضعیت قانونی ناپایدار و مشکلات اجتماعی، ممکن است در برخی مواقع با تبعیضهای شدید و مشکلات اجتماعی روبرو شوند که این روند خود میتواند به ناآرامیها و فشارهای اجتماعی بر مهاجران منجر شود.
مهاجرستیزی علیه مهاجران افغانستانی در ایران: تأثیرات و مبنای حقوقی آن
مهاجرستیزی یکی از پدیدههایی است که به ویژه در جوامعی که حجم بالای مهاجران از کشورهای همسایه دارند، ممکن است مشاهده شود. در ایران، مهاجران افغانستانی با وجود اینکه بهطور تاریخی بخش بزرگی از جمعیت مهاجر را تشکیل دادهاند، همواره با مشکلات و تبعیضهایی مواجه بودهاند. این تبعیضها نه تنها در سطح اجتماعی و فرهنگی، بلکه در برخی موارد در سطح قانونی نیز به وفور دیده میشود.
تأثیرات مهاجرستیزی بر مهاجران افغانستانی در ایران
تبعیض اجتماعی و اقتصادی
مهاجرستیزی در ایران باعث ایجاد تبعیضهای اجتماعی و اقتصادی علیه مهاجران افغانستانی شده است. بسیاری از این مهاجران به دلیل وضعیت قانونی نامشخص، در معرض خشونتها، تبعیضهای شغلی و اجتماعی قرار دارند. از آنجای که بسیاری از افغانها به صورت غیرقانونی در ایران زندگی میکنند یا به طوری موقت با ویزای کار و یا سیاحتی وارد شدهاند، معمولاً در جستجوی شغل با مشکلات بسیاری روبرو هستند و از حقوق ابتدایی همچون دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی و حقوق شغلی محرومند.
این تبعیضها در بسیاری از موارد به شکل اجتماعی نیز خود را نشان میدهند، به ویژه در رسانهها، فضای مجازی و عمومی. در برخی مواقع، مهاجران افغان به عنوان «غریبه» یا به اصطلاح «اتباع بیگانه» در نظر گرفته میشوند که منجر به کاهش احساس امنیت اجتماعی و روانی در آنها میشود.
اعتماد به نفس پایین و احساس طرد
مهاجران افغانستانی به دلیل رفتارهای تبعیضآمیز و مهاجرستیزانه ممکن است احساس طرد اجتماعی داشته باشند. این احساس میتواند بر سلامت روانی، انگیزهها و تعاملات اجتماعی آنها تأثیر منفی بگذارد. بسیاری از مهاجران افغان با مشکلات جدی در خصوص هویت فرهنگی و اجتماعی خود روبرو هستند، چرا که در جامعه ایران نه تنها با مشکلات اقتصادی مواجهاند، بلکه با حساسیتهای اجتماعی و فرهنگی نیز مواجه هستند که میتواند موجب کاهش اعتماد به نفس و احساس بیهویتی در آنها گردد.
نگرانیهای امنیتی
مهاجرستیزی و نگرشهای منفی نسبت به مهاجران افغان میتواند نگرانیهای امنیتی و خشونتهای اجتماعی را نیز تشدید کند. این موضوع در برخی از مناطق ایران که تراکم بالای مهاجران افغان وجود دارد، ممکن است به بروز خشونتهای جمعی یا فردی منجر شود. این خشونتها میتواند شامل حملات فیزیکی، تعرضات کلامی و حتی برخی اقدامات خشونتآمیز از سوی گروههای خاص علیه مهاجران افغان گردد.
مبنای حقوقی مهاجرستیزی در ایران
مبنای حقوقی مهاجرستیزی علیه مهاجران افغانستانی در ایران در درجه اول به وضعیت قانونی این افراد باز میگردد. برخلاف برخی کشورهای دیگر که سیاستهای پناهندگی یا مهاجرتی مشخصی دارند، ایران میزبان میلیونها مهاجر افغان است که بسیاری از آنها بهطور غیرقانونی یا بدون مدارک رسمی در این کشور زندگی میکنند. برخی از مهاجران افغان در ایران با ویزاهای موقت وارد شدهاند، اما به دلیل مشکلات اقتصادی یا تحولات سیاسی در افغانستان، در ایران ماندگار شدهاند.
چنین وضعیت قانونی نامشخص باعث میشود که مهاجران افغان نه تنها از بسیاری از حقوق اجتماعی، شغلی و اقتصادی محروم شوند، بلکه در معرض خطر اخراج و فشارهای بیشتر نیز قرار بگیرند. به این ترتیب، این شرایط باعث ایجاد زمینهای برای مهاجرستیزی میشود، زیرا جامعه میزبان، به ویژه برخی گروههای خاص، احساس میکنند که مهاجران افغان به طوری غیرمجاز در کشورش حضور دارند و به دلیل این وضعیت قانونی، رفتارهای تبعیضآمیز را نسبت به رفتارهای قانونمندانه توجیه میکنند.
نگاهی به آینده و نتیجهگیری:
به طور کلی، وضعیت مهاجران در سال ۲۰۲۴ نشان میدهد که چالشهای اساسی همچنان باقی مانده است. با توجه به بحرانهای انسانی و سیاسی که در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله افغانستان، در حال وقوع است، نیاز به حمایتهای بینالمللی بیشتر و برنامههای مهاجرتی انسانیتر احساس میشود. کشورهای میزبان باید گامهای بیشتری برای ادغام مهاجران و حفظ حقوق انسانی آنها بردارند. در روز جهانی مهاجران، توجه به شرایط سخت این افراد و تلاش برای ایجاد جهانی با فرصتهای برابر برای همه، ضروری است. امید است که در آیندهای نزدیک، حقوق مهاجران افغان در کشورهای مختلف، به ویژه ایران، بهتر مورد توجه دولت، نهادهای ملی و بینالمللی قرار گیرد و شرایط بهتری برای زندگی آنها فراهمآید.
روز جهانی مهاجران باید فرصتی برای تجدید تعهد کشورهای میزبان به حقوق بشر، حمایت از مهاجران و فراهم کردن شرایط مناسب برای ادغام آنها در جامعه باشد. تنها با همبستگی و حمایت جهانی میتوان به وضعیت دشوار مهاجران پایان داد و دنیای بهتری را برای همهی انسانهای مهاجر به ارمغان آورد.
